Na današnji dan 12. travnja 1945. godine probijen je Srijemski front i prve partizanske jedinice ulaze u Županju. Srijemski front osnovan je u Drugom svjetskom ratu, krajem 1944. godine, od strane njemačke vojske koja se povlačila iz Grčke i Srbije i snaga NDH koje su im bile taktički potčinjene. Srijemski front u povijesti je označen kao jedno od najtežih, najdugotrajnijih i najslavnijih bojišta u narodnooslobodilačkoj borbi za oslobođenje Jugoslavije. Sa druge strane, sve glasnije se čuje kako je to bila bespotrebna klaonica i veliki promašaj partizanskih vođa.
Srijemski front su postavili nijemci još u listopadu 1944. godine, kako bi osigurali izvlačenje grupe armija “E” iz Grčke, Makedonije i sa Kosova i uporno ga branili.
Srijemski front je bio dio šireg Istočnog fronta Trećeg Rajha u Europi. Svojim gornjim krakom nadovezivao se na dravski front od Virovitice do njenog ušća u Dunav, a donjim na drinski front rijekom Drinom od Zvornika do njenog ušća u Savu.
Snage Vermahta u južnoj Panoniji bile su slabe, u prvoj fazi raspolagali su samo improvizovanim formacijama poput divizije Bether, pa su bili prisiljeni na postepeno povlačenje. U siječnju 1945. su dovedenim snagama Armijske grupe E kao i jsnagama NDH uspjeli su stabilizirati front na duže vrijeme.
Prvi proleterski korpus NOVJ (od 1. 1. 1945. preimenovan u Prvu armiju JA) nalazio se na drugoj strani fronta da bi zaštitio oslobođeni Beograd i nastavio potiskivanje njemačkih trupa prema zapadu. Na Srijemskom frontu sa istočne strane su se nalazile uz jedinice Narodnooslobodilačke vojske, i jedinice Crvene armije i Bugarske narodne armije.
Jugoslovenske snage sačinjavalo je 12 divizija: Prva i Druga proleterska, Peta krajiška, Šesta lička proleterska, 11. krajiška, 17. istočno-bosanska, 21. i 22. srpska, 16. i 36. vojvođanska, 42. i 48. makedonska divizija, grupa zrakoplovnih divizija i više samostalnih jedinica. Ove jedinice djelovale su po smjenama. Snage Crvene armije činili su: 64. i 68. streljački korpus, dijelovi dvije zrakoplovne divizije i riječna flotila. Bugarska Prva armija imala je 3. i 8. pješadijsku diviziju. U sastavu Prve proleterske divizije, borio se i bataljon Slovenaca, formiran u oslobođenom Beogradu, kao i brigada “Italija”.
Poslije svestranih priprema, u sklopu tzv. završnih operacija za oslobođenje Jugoslavije, izvršen je Proboj Sremskog fronta, 12. travnja 1945. godine. Za proboj su formirane tri operativne grupe: Sjeverna (glavna), Bosutska i Južna.
Južna grupa divizija (2. proleterska, 3. krajiška i 17. istočno-bosanska), tokom uvodnih borbi početkom travnja forsirala je Drinu, oslobodila Semberiju i Brčko i tako ugrozila nemački desni bok fronta.
Bosutska operativna grupa (6. proleterska i 11. divizija i 1. konjička brigada), zauzela je polazne položaje na Bosutu.
Sjeverna operativna grupa (1. proleterska, 21, 22, 42. i 48. divizija, 2. tenkovska i inžinjerijska brigada), zauzela je položaje na pravcu glavnog udara. Komandant Prve armije, general Peko Dapčević, komandovao je Južnom operativnom grupom, a probojem fronta načelnik Štaba I armije general Milutin Morača.
Proboj fronta počeo je 12. travnja u zoru artiljerijskom pripremom od 15 minuta iz 120 artiljerijskih oruđa i avio pripremom od dva naleta od po 50 aviona. Odmah zatim, krenule su na juriš divizije prvog ešalona i za kratko vrijeme zauzele glavni odbrambeni pojas snaga Osovine. Na pravcu glavnog udara, poslije proboja prvog odbrambenog položaja, Štab Prve armije odmah je za 21. divizijom uveo u proboj 48. diviziju.
Daljim brzim prodorom 1. proleterske, 21. i 48. divizije i 2. tenkovske brigade, slomljen je otpor njemačkih i hrvatskih snaga po dubini i do kraja dana, pored ostalih mjesta partizanske jedinice ulaze u Vukovar i Tovarnik. Na pomoćnom pravcu, 42. divizija zauzela je Ilince, Šidske Banovce i Ilaču, a 22. divizija, koja je u napad krenula 11. travnja uveče, Lipovac i Adaševce. Noću 11/12. uoči napada glavnih snaga, na monitorima Crvene armije prebacila se iz Bačke Peta brigada 21. divizije i u toku dana uništila jedan njemački bataljon, presjekla komunikaciju Opatovac-Sotin i napravila mostobran na desnoj obali Save. Jake jedinice Njemačke vojske, Ustaša i Domobrana koncentrirale su se u Vrbanji, jer su čuvali prugu.
To im je bilo važno jer su tuda izvlačili pripadnike ustaških i njemačkih formacija koje su se vlakovima povlačile iz Tuzle i Brčkog. Usput je oko pruge stvoreno minsko polje, i tučeno svim sredstvima na pripadnike jugoslovenske armije. Za samo jednu noć je, u jurišu na Vrbanju, kako tvrde neki izvori, stradalo oko 1000 pripadnika Narodnooslobodilačke jugoslovenske vojske.
Južna operativna grupa divizija produžila je nastupanje na sjever i u toku dana zauzela Posavske Podgajce i Županju… Zauzimanjem Vinkovaca i Županje, Prva armija probila je Srijemski front na cijeloj dubini i otvorila put za proboj prema Slavonskom Brodu i Zagrebu…
Zoran Lucić
